İlişkilerde Şiddet Türleri ve Gottman Çalışmaları

John Gottman’ın çift laboratuvarında şiddet içeren ilişkilerle yapılan çalışmalar, ilişkilerde iki temel şiddet türünü ortaya koymaktadır: Karakterolojik Şiddet ve Durumsal Şiddet.

Karakterolojik Şiddet

Bu şiddet türü, genellikle erkeklerin kadınlara üstünlük kurmak, kontrol etmek ve korkutmak amacıyla şiddet uyguladığı, son derece tehlikeli bir durumdur. Bu tür şiddet çoğunlukla ciddi yaralanmalarla hatta ölümle sonuçlanabilir. Fail ve kurban rollerinin net olduğu bu ilişkilerde, kronik şiddet döngüsü bulunmaktadır. Şiddet genellikle nedensiz şekilde, kontrol ve tahakküm sağlamak için uygulanır.

Bu tür şiddet içeren çiftlerle çift terapisi yapılması önerilmez, çünkü bu tür bir ilişkide çözülebilecek bir problem yoktur. İlişkiyi veya failin davranışlarını değiştirme umudu, gerçekçi değildir.

Durumsal Şiddet

Durumsal şiddet, çiftler arasında nadiren yaşanan ve iletişim becerilerinin eksikliğinden kaynaklanan bir şiddet türüdür. Tartışmalar sırasında kol sıkmak ya da nesne fırlatmak gibi eylemleri içerebilir, ancak bu eylemler ciddi yaralanmalara veya kontrol kurma amacına yönelik değildir. Bu tür şiddet genellikle tekrarlamaz ve çift terapisiyle çözülmesi mümkündür. Terapi sürecinde çiftler, iletişim ve çatışma çözme becerileri kazanarak bu tür olayların önüne geçebilir.

Şiddet Uygulayanlar: Kobralar ve Pitbullar

Gottman, karakterolojik şiddet uygulayan erkekleri iki ana gruba ayırmıştır: Kobralar ve Pitbullar.

Kobralar

Bu grup, şiddet uygularken dahi sakin kalabilen, pişmanlık veya empati hissetmeyen, genellikle antisosyal özellikler taşıyan bireylerden oluşur. Şiddetten zevk alabilirler ve eşlerine bağlılık hissetmezler.

Kobralar:

• Şiddet öncesinde sakinleşir ve soğukkanlılıkla hareket ederler.
• Çocukluklarında sıklıkla fiziksel ve duygusal istismar yaşamışlardır.
• Antisosyal davranışlar sergiler ve dürtü kontrollerinde zorluk yaşarlar.
• Pişmanlık hissetmeden özür dileyebilir, ancak değişim göstermezler.

Eşlerinin İlişkide Kalma Sebepleri
Kobraların eşleri genellikle korku ve depresyon duygularıyla bu ilişkilerde kalmaya devam eder. Eşlerin bu ilişkiden ayrılamama sebepleri arasında ekonomik bağımlılık önemli bir faktör olsa da, eşlerin “değişeceğine dair umutları” ya da “başka bir seçenek görmemeleri” daha baskındır.

Pitbullar

Pitbull grubu, şiddet göstermeden önce giderek daha agresifleşen ve terk edilme korkusuyla hareket eden bireylerden oluşur.

Pitbullar:

• Şiddet öncesinde kalp atışları hızlanır ve agresyonları giderek artar.
• Eşlerine karşı aşırı derecede kıskanç ve bağımlıdırlar.
• Terk edilme korkusu nedeniyle kontrolcü ve baskıcı davranışlar sergilerler.
• Genellikle çocukluklarında ebeveyn şiddetine tanıklık etmişlerdir.

Eşlerinin İlişkide Kalma Sebepleri
Pitbulların eşleri, bu ilişkiden kurtulmanın imkansız olduğu hissine kapılırlar. Pitbulların en büyük korkusu terk edilmek olduğu için, ayrılık süreçlerinde şiddet daha da tehlikeli hale gelebilir.

Kobralar ve Pitbullar Arasındaki Farklılıklar

Özellik	Kobralar	Pitbullar
Şiddet Sırasındaki Hissiyat	Soğukkanlı ve sakin	Artan agresyon ve gerginlik
Empati Kapasitesi	Düşük, pişmanlık yok	Daha yüksek, ancak kıskançlık ve kontrolcü davranışlar hakim
Terk Edilme Korkusu	Yok	Yüksek
Çocukluk Travmaları	Antisosyal davranışlar, madde bağımlılığı, istismar	Aile içi şiddete tanıklık

Bu İlişkilerden Kurtulma Yolları

Kobralarla İlişkide:

• Bu bireylerin değişeceğini düşünmek gerçekçi değildir. Öncelikli adım, şiddetin döngüsünden çıkmak için güvenli bir plan hazırlamaktır.
• Profesyonel destek alınmalı ve yakın çevreye durumu açıklayarak yardım istenmelidir.

Pitbullarla İlişkide:

• Ayrılık süreçleri dikkatli planlanmalıdır. Pitbulların terk edilme korkusu, şiddetin artmasına neden olabilir.
• Hukuki destek ve güvenli bir ortam sağlanmalıdır.
• Şiddetin sona erdirilmesi için destek gruplarına ve terapilere başvurulabilir.

Sonuç

Karakterolojik şiddet, ilişkilerde derin travmalar yaratabilen bir olgudur. Kobralar ve Pitbullar gibi farklı dinamiklere sahip şiddet uygulayıcılarını anlamak, bu tür ilişkilerden kurtulmanın ilk adımıdır. Eğer böyle bir durumda bulunuyorsanız, mutlaka profesyonel destek almanız ve güvenliğinizi sağlamanız önemlidir.

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Yule Psikoloji

(Online ya da yüz yüze psikolojik danışmanlık randevusu almak için yulepsikoloji@gmail.com adresine mail atabilir ya da 0532 053 3992 whatsapp üzerinden mesaj atarak iletişime geçebilirsiniz.)

Kaynakça

1. Bancroft, L. (2002). Why does he do that? Inside the minds of angry and controlling men. Berkley Books.
2. Evans, P. (1996). The verbally abusive relationship: How to recognize it and how to respond. Adams Media.
3. Gottman, J. M., & Jacobson, N. S. (1998). When men batter women: New insights into ending abusive relationships. Simon & Schuster.
4. The Gottman Institute. (n.d.). A review of the research on domestic violence. Retrieved from https://www.gottman.com/blog/a-review-of-the-research-on-domestic-violence/

 

Devamı

Psikolojik Dayanıklılık Nedir

Zorluklar ve stres, hayatın kaçınılmaz bir parçasıdır. Ancak bazı bireyler, krizler karşısında hızla toparlanıp güçlenebilirken, diğerleri daha fazla zorlanır. Bu farkın temelinde, psikolojik dayanıklılık (resilience) yatmaktadır. Peki, psikolojik dayanıklılık tam olarak nedir ve nasıl geliştirilebilir?

Psikolojik Dayanıklılık

Psikolojik dayanıklılık, bireyin stres, travma, kayıp, hastalık gibi zorluklar karşısında esnek kalabilme, toparlanabilme ve bu deneyimlerden güçlenerek çıkabilme kapasitesidir. Psikolojik dayanıklılık, zorluklardan kaçmak değil; onlarla yüzleşerek uyum sağlamak anlamına gelir.

Amerikan Psikoloji Derneği’ne (APA) göre psikolojik dayanıklılık, bir bireyin hem fiziksel hem de duygusal olarak esnek olmasını sağlayan bir dizi düşünce ve davranış modelinden oluşur (American Psychological Association, 2012).

Psikolojik Dayanıklılığı Etkileyen Faktörler

Dayanıklılık, yalnızca doğuştan gelen bir özellik değildir; çevresel ve kişisel faktörlerle de şekillenir. Bu faktörlerden bazıları şunlardır:

• Destek Sistemleri: Aile, arkadaşlar veya topluluk desteği, zorluklarla başa çıkmada kritik bir rol oynar.

• Bilişsel Esneklik: Problemlere farklı açılardan bakabilme yeteneği, dayanıklılığı artırır.

• İçsel Güç: Bireyin kendine olan güveni ve problem çözme becerileri, kriz anlarında toparlanmayı kolaylaştırır.

• Amaç Duygusu: Hayatta bir anlam ve amaç hissine sahip olmak, bireyi güçlü tutar.

Hayatta Karşılaşılan Zorluklarla Başa Çıkma Yolları

Psikolojik dayanıklılığı artırmak ve hayatın zorluklarıyla daha etkili bir şekilde başa çıkmak için aşağıdaki stratejileri kullanabilirsiniz:

1. Destek Sistemlerinizi Güçlendirin

Sosyal ilişkiler, dayanıklılığın temel taşlarından biridir. Duygularınızı paylaşabileceğiniz güvenilir bir arkadaş veya aile üyesine sahip olmak, stresle başa çıkmayı kolaylaştırır. Topluluk etkinliklerine katılmak veya bir destek grubu bulmak da faydalı olabilir.

2. Duygularınızı Kabul Edin

Zorluklar karşısında hissettiğiniz stres, üzüntü veya öfke gibi duyguları bastırmak yerine kabul etmek önemlidir. Bu duyguları anlamak ve yönetmek, daha sağlıklı bir zihinsel duruma ulaşmanıza yardımcı olur.

3. Esnek Bir Düşünce Yapısı Geliştirin

Her zorluk, aynı zamanda bir öğrenme fırsatı sunar. Olaylara sadece olumsuz yönlerinden değil, büyüme fırsatları açısından da bakmaya çalışın. Örneğin, bir iş kaybı yeni kariyer fırsatları yaratabilir.

4. Fiziksel Sağlığınıza Özen Gösterin

Düzenli egzersiz, sağlıklı beslenme ve yeterli uyku, dayanıklılığı artırmada büyük rol oynar. Fiziksel olarak güçlü bir beden, zihinsel olarak da daha esnek olmanıza yardımcı olur.

5. Kendi Hikayenizi Yeniden Yazın

Olumsuz geçmiş deneyimlerinizi yeniden çerçevelendirin. Kendinize, “Bu durumdan ne öğrendim?” veya “Bu zorluğun bana kattığı olumlu bir şey var mı?” gibi sorular sorun.

6. Stres Yönetimi Tekniklerini Öğrenin

Meditasyon, nefes egzersizleri veya farkındalık (mindfulness) teknikleri, stres düzeyinizi azaltmada etkili araçlardır.

7. Küçük Hedefler Belirleyin

Büyük bir problemi tek seferde çözmek yerine, onu küçük, yönetilebilir parçalara bölün. Bu, hem başarma hissinizi artırır hem de stresinizi azaltır.

Sonuç

Psikolojik dayanıklılık, hayattaki zorluklara karşı bir kalkan değil, onları aşabilmek için sahip olduğunuz bir rehberdir. Dayanıklılık geliştikçe, sadece zorluklara karşı daha güçlü olmakla kalmaz, aynı zamanda bu zorluklardan öğrenerek büyürsünüz.

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Yule Psikoloji

Kaynakça:

• American Psychological Association. (2012). Building your resilience. Retrieved from apa.org.

• Southwick, S. M., & Charney, D. S. (2012). Resilience: The Science of Mastering Life’s Greatest Challenges. Cambridge University Press.

• Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events? American Psychologist, 59(1), 20-28.

Devamı

Psikodinamik Psikoterapi

Psikodinamik psikoterapi, bilinçaltındaki düşünce ve duyguların bireyin davranışları üzerindeki etkisini incelemeye odaklanan bir psikoterapi türüdür. Bu terapi yaklaşımı, bireyin geçmiş deneyimlerinin, özellikle çocukluk dönemi yaşantılarının, şu anki duygu, düşünce ve davranışlarına nasıl etki ettiğini anlamaya çalışır. Sigmund Freud’un psikanalitik kuramına dayanmakla birlikte, modern psikodinamik terapi, daha kısa süreli ve hedefe yönelik müdahalelerle uyarlanmıştır.

Temel İlkeler ve Teknikler

Psikodinamik terapinin temel ilkesi, bilinçdışı süreçlerin bireyin ruhsal durumunu ve davranışlarını şekillendirdiği fikridir. Terapide, bireyin geçmişte yaşadığı ve çözümlenmemiş duygusal deneyimlerin güncel yaşantılara nasıl yansıdığı incelenir. Bu süreçte, terapist ve danışan arasındaki ilişki, danışanın bilinçdışı malzemeyi ortaya çıkarmasına yardımcı olur.

Başlıca teknikler şunlardır:

1. Serbest Çağrışım: Danışanın aklına gelen her şeyi sansürsüz bir şekilde dile getirmesi teşvik edilir. Bu, bilinçdışı düşünce ve duyguların su yüzüne çıkmasına yardımcı olur.
2. Rüya Analizi: Rüyalar, bilinçdışı arzuların ve korkuların bir ifadesi olarak görülür. Terapist, rüyaların sembolik anlamlarını çözümleyerek danışanın bilinçdışını anlamaya çalışır.
3. Aktarım: Danışanın, terapiste karşı geçmişteki önemli figürlerle (ebeveynler, otorite figürleri gibi) yaşadığı duyguları aktarması. Bu süreç, danışanın bilinçdışı duygusal kalıplarını keşfetmesine yardımcı olur.
4. Direnç: Danışanın bilinçdışındaki acı verici düşünce ve duyguları fark etmesini engelleyen bilinçli ya da bilinçsiz savunma mekanizmalarıdır. Terapist, bu direnci analiz ederek danışanın içgörü kazanmasına yardımcı olur.

Psikodinamik Psikoterapi Süreci Nasıl İşler

Psikodinamik psikoterapi süreci, terapist ve danışan arasında güçlü bir terapötik ilişki kurmayı gerektirir. Terapi genellikle haftada bir veya daha fazla seans şeklinde düzenlenir ve her seans yaklaşık 45-50 dakika sürer. Terapist, danışanın serbest çağrışım yapmasını teşvik eder ve bu süreçte ortaya çıkan bilinçdışı içerikleri analiz eder. Terapinin süresi, danışanın ihtiyaçlarına ve terapi hedeflerine bağlı olarak değişebilir. Psikodinamik terapi, genellikle uzun süreli bir süreçtir ve danışanın kendini derinlemesine keşfetmesine olanak tanır.

Psikodinamik Psikoterapinin Yararları

Bu terapi yaklaşımı, bireylerin kendilerini daha iyi anlamalarını, içsel çatışmalarını çözümlemelerini ve daha tatmin edici ilişkiler geliştirmelerini sağlar. Özellikle uzun süreli ve karmaşık ruhsal sorunlarda etkili olduğu bilinmektedir. Psikodinamik terapi, bireyin iç dünyasına derinlemesine bir bakış sunar ve bu sayede daha kalıcı değişimlere yol açar.

Psikodinamik psikoterapi, bireylerin bilinç dışındaki duygu ve düşüncelerini keşfederek içsel dengelerini iyileştirmelerine yardımcı olan etkili bir terapi yöntemidir. Bu terapi süreci, bireyin geçmiş deneyimlerinin bugünkü yaşam üzerindeki etkilerini anlamasına olanak tanır ve derin bir içsel dönüşüm sağlar.

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Randevu veya bilgi almak için yulepsikoloji@gmail.com adresine mail atabilirsiniz.

---

Referanslar:

• Shedler, J. (2010). The efficacy of psychodynamic psychotherapy. American Psychologist, 65(2), 98-109. https://doi.org/10.1037/a0018378
• American Psychoanalytic Association. (2021). What is Psychodynamic Psychotherapy?
• Gabbard, G. O. (2004). Long-Term Psychodynamic Psychotherapy: A Basic Text. American Psychiatric Publishing.

Devamı

Psikoterapiden Ne Beklemeliyim

Psikoterapiden Ne Beklemeliyim

Psikoterapi, bireylerin duygusal ve psikolojik zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olmayı amaçlayan profesyonel bir destek sürecidir. Bu süreç, kişinin kendini daha iyi anlamasını, düşünce ve davranış kalıplarını fark etmesini ve daha sağlıklı bir yaşam sürdürmesini hedefler. Ancak, psikoterapiye başlamadan önce ne beklemeniz gerektiğini bilmek önemlidir.

Destekleyici Bir Ortam

Psikoterapi, yargılanmadan, eleştirilmeden konuşabileceğiniz güvenli bir ortam sunar. Terapi odası, duygularınızı ve düşüncelerinizi açıkça ifade edebileceğiniz bir alan olarak tasarlanmıştır. Terapistiniz, sizi dinlerken empati ve anlayış gösterecek, bu da kendinizi rahat hissetmenize yardımcı olacaktır.

Zamanla Gelişen Bir Süreç

Psikoterapi, hemen sonuç almayı beklemeniz gereken bir süreç değildir. Sorunlarınızın kökenine inmek ve bu sorunları anlamak zaman alır. Sabırlı olmak ve sürecin doğal akışına güvenmek önemlidir. Her seans, bir öncekinin üzerine inşa edilir. Farkındalık ve değişim zamanla gerçekleşir.

Duygusal Dalgalanmalar

Terapi sürecinde, bazı seanslar diğerlerinden daha zorlayıcı olur. Duygusal olarak zorlandığınız anlar yaşayabilirsiniz. Bu tamamen normaldir. Bu dalgalanmalar, aslında ilerlemenin bir göstergesidir. Duygularınızı bastırmak yerine, onları fark etmek ve işlemeye çalışmak, terapinin bir parçasıdır.

Kendi Kendine Yardım

Terapistiniz size rehberlik ederken, asıl işin sizde olduğunu unutmayın. Terapiden en iyi şekilde yararlanmak için, seanslar arasında terapistinizin önerdiği yöntemleri uygulamak, düşüncelerinizi yazmak ya da belirli egzersizler yapmak önemlidir. Terapi, sadece terapistinizle buluştuğunuz zamanlarda değil, yaşamın her anında kendinize odaklanmayı gerektirir.

Gizlilik

Psikoterapide gizlilik esastır. Terapistinizle paylaştığınız bilgiler, sizin izniniz olmadan üçüncü şahıslarla paylaşılmaz. Bu gizlilik, güvenli bir alan yaratır ve özgürce konuşabilmenizi sağlar. Ancak, bazı yasal yükümlülükler altında, özellikle kendinize veya başkalarına zarar verme riski varsa, terapistiniz durumu yetkililere bildirmek zorunda kalabilir.

Uygulamalı Stratejiler

Psikoterapi, sadece konuşmakla sınırlı kalmaz. Terapistiniz, sizinle birlikte belirli stratejiler geliştirebilir ve bunları hayatınıza nasıl entegre edebileceğinizi gösterebilir. Örneğin, stres yönetimi, duygu düzenleme teknikleri veya düşünce kalıplarınızı değiştirmeye yönelik egzersizler günlük yaşamınızda size yardımcı olur.

Sonuç

Psikoterapi, duygusal ve psikolojik iyilik halinizi desteklemek için güçlü bir araçtır. Ancak, terapi süreci her zaman lineer olmayabilir. İniş çıkışlarla dolu olabilir. Sabırlı olmak, sürece güvenmek ve açık fikirli kalmak, terapiden en yüksek düzeyde fayda sağlamanıza yardımcı olacaktır.

Psikoterapiden Ne Beklemeliyim

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Randevu veya bilgi almak için yulepsikoloji@gmail.com adresine mail atabilirsiniz.

Referanslar

• American Psychological Association (APA). (2021). What Should I Expect During My First Therapy Session? Retrieved from https://www.apa.org
• National Institute of Mental Health (NIMH). (2022). Psychotherapies. Retrieved from https://www.nimh.nih.gov
• Mayo Clinic. (2023). Psychotherapy: What you can expect. Retrieved from https://www.mayoclinic.org

Devamı

Psikoloji ve İçgörü: Kendi Kendini Anlama Sanatı

Psikoloji ve İçgörü

Psikoloji, insan davranışlarını, düşüncelerini ve duygularını inceleyen bir bilim dalıdır. Bu bilim dalı, insanların yaşamlarındaki çeşitli zorluklarla başa çıkmalarına, ilişkilerini iyileştirmelerine ve genel yaşam kalitelerini artırmalarına yardımcı olur. Ancak, psikolojinin bir diğer önemli yönü, bireylerin kendilerini daha derinden anlamalarına, yani içgörü kazanmalarına olanak tanımasıdır.

İçgörü Nedir

İçgörü, bireyin kendi düşünceleri, duyguları ve davranışları hakkında farkındalık geliştirmesidir. Bu, kişinin kendini ve çevresindeki dünyayı daha iyi anlamasını sağlar. İçgörü, sadece yüzeydeki düşünce ve duyguları değil, aynı zamanda bunların altında yatan nedenleri de anlamayı içerir. İçgörü kazanan bireyler, kendileriyle ilgili daha derin bir anlayışa sahip oldukları için, yaşamlarında daha bilinçli kararlar alabilirler.

Psikolojinin İçgörü Kazandırmadaki Rolü

Psikoterapi ve danışmanlık süreçleri, bireylerin içgörü kazanmalarına yardımcı olan temel yöntemlerdir. Terapistler, danışanlarının kendi iç dünyalarını keşfetmelerine yardımcı olurken, onları bilinçdışı süreçleri anlamaya ve çözmeye yönlendirirler. İçgörü, bu süreçte bireyin yaşadığı duygusal zorlukların nedenini anlama ve bu zorluklarla daha sağlıklı bir şekilde başa çıkma kapasitesini geliştirir.

İçgörü ve Değişim

İçgörü, değişim için önemli bir adımdır. Birey, kendi düşünce ve davranışlarının kökenini anlamaya başladığında, bu davranışları değiştirme konusunda daha motive olur. Örneğin, sürekli aynı tür ilişkilerde aynı problemleri yaşayan bir kişi, bu durumun kökeninde hangi inanç veya korkuların yattığını anladığında, bu kalıpları değiştirme konusunda daha istekli olur.

Sonuç

Psikoloji, bireylere kendi iç dünyalarını anlamalarına yardımcı olur. İçgörü, bireyin hem kendisiyle hem de çevresiyle olan ilişkilerinde olumlu değişimlerin kapısını aralar. Bu nedenle, içgörü kazanmak, sadece bireyin kendi hayatını daha bilinçli bir şekilde yönetmesini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda  yaşam kalitesini de artırır.

Psikoloji ve İçgörü: Kendi Kendini Anlama Sanatı

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar 

---

Kaynaklar

• American Psychological Association. (n.d.). Insight and Self-Awareness. Retrieved from https://www.apa.org
• Psychology Today. (n.d.). The Power of Self-Insight. Retrieved from https://www.psychologytoday.com
• Siegel, D. J. (2010). The mindful therapist: A clinician’s guide to mindsight and neural integration. W. W. Norton & Company.

Devamı

Doğum Sonrası Depresyon ( Postpartum Depresyon)

Doğum sonrası depresyon (postpartum depresyon), doğumdan sonra ortaya çıkan bir depresyon türüdür. Bu durumu yaşayan kişiler, duygusal dalgalanmalar, sık sık ağlama, aşırı yorgunluk, suçluluk ve kaygı hissederler. Bu duygular, bebeklerine bakmayı zorlaştırır.

Doğum sonrası depresyon nedir?

Bebek sahibi olmak hayatı değiştiren bir deneyimdir. Ebeveyn olmak heyecan vericidir ama aynı zamanda yorucudur. Özellikle ilk kez ebeveyn oluyorsanız, endişe veya şüphe hissetmeniz normaldir. Ancak, durumunuz aşırı üzüntü veya yalnızlık, şiddetli ruh hali değişiklikleri ve sık ağlama nöbetleri içeriyorsa, doğum sonrası depresyon yaşıyor olabilirsiniz.

Doğum sonrası depresyon, birinin doğum yapmasından sonra ortaya çıkan bir depresyon türüdür. Sadece doğum yapan kişiyi etkilemez. Taşıyıcı anneleri ve evlat edinen ebeveynleri de etkiler. İnsanlar bebek sahibi olduktan sonra hormonal, fiziksel, duygusal, finansal ve sosyal değişiklikler yaşarlar. Bu değişiklikler, doğum sonrası depresyon belirtilerine neden olabilir.

Doğum sonrası depresyon türleri nelerdir?

Üç farklı doğum sonrası duygu durumu bozukluğu vardır:

Doğum sonrası hüznü veya bebek hüznü

Bebek hüznü, doğumdan sonra insanların %50 ila %75’ini etkiler. Bebek hüznü yaşıyorsanız, sık sık ve uzun süreli ağlama nöbetleri, sebepsiz yere üzüntü ve kaygı yaşarsınız. Bu durum genellikle doğumdan sonraki ilk hafta (bir ila dört gün) içinde başlar. Deneyim hoş olmasa da, genellikle iki hafta içinde tedavi gerektirmeden geçer. Yapabileceğiniz en iyi şey, destek bulmak ve arkadaşlarınızdan, ailenizden veya partnerinizden yardım istemektir.

Doğum sonrası depresyon

Doğum sonrası depresyon, bebek hüznünden çok daha ciddi bir durumdur. Daha önce doğum sonrası depresyon yaşadıysanız, her gebelikte riskiniz %30 artar. Bu depresyon, yoğun duygusal dalgalanmalar, sık ağlama nöbetleri, sinirlilik, yorgunluk, suçluluk, kaygı ve kendinize ya da bebeğinize bakamama gibi belirtilerle kendini gösterir. Doğumdan bir hafta içinde veya kademeli olarak, hatta bir yıl sonrasına kadar ortaya çıkabilir. Belirtiler birkaç ay sürer. Bu süreçte psikoterapi desteği alabilirsiniz.

Doğum sonrası psikoz

Doğum sonrası psikoz, doğum sonrası depresyonun son derece şiddetli bir formudur ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu durum daha nadirdir ve doğumdan sonra sadece 1.000 kişide 1’ini etkiler. Belirtiler genellikle doğumdan hemen sonra hızla ortaya çıkar ve birkaç hafta ila birkaç ay arasında sürer. Belirtiler şiddetli ajitasyon, kafa karışıklığı, umutsuzluk ve utanç duyguları, uykusuzluk, paranoya, sanrılar veya halüsinasyonlar, hiperaktivite, hızlı konuşma veya mani içerir. Doğum sonrası psikoz, intihar riski ve bebeğe zarar verme riski nedeniyle acil tıbbi müdahale gerektirir. Tedavi genellikle hastaneye yatış, psikoterapi ve ilaç tedavisini içerir.

Doğum sonrası depresyondan kimler etkilenir?

Doğum sonrası depresyon yaygındır. İnsanların %75’ine kadar olan kısmı doğumdan sonra bebek hüznü yaşar. Bu insanların %15’e kadar olan kısmı doğum sonrası depresyon geliştirir. 1.000 kişide 1 kişi doğum sonrası psikoz geliştirir.

Bebek hüznü veya doğum sonrası depresyon yaşadığımı nasıl anlarım?

Birçok insan doğum yaptıktan sonra bebek hüznü yaşar. Bebek hüznü ve doğum sonrası depresyon benzer belirtilere sahiptir. Ancak, bebek hüznü belirtileri yaklaşık 10 gün sürer ve daha az yoğundur. Doğum sonrası depresyonda belirtiler haftalar veya aylar sürer ve belirtiler daha şiddetlidir.

Bebek hüznünüz olabilir eğer:

• Ağlama nöbetleri yaşıyorsanız.
• Bunalmış hissediyorsanız.
• İştahınızı kaybediyorsanız.
• Uyuma sorunu yaşıyorsanız.
• Ani ruh hali değişiklikleri yaşıyorsanız.

Belirtilerinizi doktorunuzla paylaşarak belirtilerinizin tedavi gerektirip gerektirmediğini öğrenebilrisiniz.

Doğum sonrası depresyon ne kadar sürer?

Çocuğunuz doğduktan sonra bir yıla kadar sürebilir. Ancak, bu bir yıl içinde “iyileşmiş” hissetmeniz gerektiği anlamına gelmez. Doktorunuzla belirtileriniz ve tedavi hakkında konuşun. Nasıl hissettiğiniz konusunda dürüst olun. O size doğru bir tedavi yöntemi önerecektir.

Çocuğumun doğumundan sonra depresif olma riskimi artıran faktörler nelerdir?

Belirli faktörler doğum sonrası depresyon riskinizi artırır:

• Depresyon, doğum sonrası depresyon veya aile öyküsü.
• Sınırlı sosyal destek.
• Evlilik veya ilişki çatışması.
• Gebelikle ilgili kararsızlık.
• Sağlık durumları, zor doğum veya erken doğum gibi gebelik komplikasyonları.
• 20 yaşından küçük olma veya bekar ebeveyn olma.
• Özel ihtiyaçları olan veya çok ağlayan bir bebek sahibi olma.

Doğum sonrası depresyonun belirtileri nelerdir?

Bazı insanlar belirtilerinden utanır veya bu duyguları yaşadıkları için kendilerini kötü ebeveynler gibi hissederler. Bu depresyon türü son derece yaygındır. Bu şekilde hisseden tek kişi siz değilsiniz ve bu sizin kötü bir insan olduğunuz anlamına gelmez.

Doğum sonrası depresyonunuz olabilir eğer:

• Üzgün, değersiz, umutsuz veya suçlu hissediyorsanız.
• Aşırı endişeleniyor veya tedirgin hissediyorsanız.
• Hobilerinizden veya daha önce keyif aldığınız şeylerden zevk almıyorsanız.
• İştah değişiklikleri yaşıyor veya yemek yemiyorsanız.
• Enerji ve motivasyon kaybı yaşıyorsanız.
• Uyuma sorunu yaşıyor veya sürekli uyumak istiyorsanız.
• Sebepsiz yere veya aşırı ağlıyorsanız.
• Düşünme veya odaklanma zorluğu yaşıyorsanız.
• İntihar düşünceleri veya ölmek istediğinizi hissediyorsanız.
• Bebeğinize ilgi duymuyorsanız veya bebeğinizin etrafında kaygılı hissediyorsanız.
• Bebeğinize zarar verme düşünceleri veya bebeğinizi istemediğinizi hissediyorsanız.

Sizde bu belirtilerin olduğunu düşünüyorsanız sağlık uzmanınıza başvurun. Bu, doğum uzmanınız, birincil bakım sağlayıcınız veya ruh sağlığı uzmanınız olabilir. Bebeğinizin pediatri uzmanı da size yardımcı olabilir.

Doğum sonrası depresyonun nedenleri nelerdir?

Doğum sonrası depresyon ile doğum sonrası hormon düşüşü arasındaki bağlantıyı belirlemek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Östrojen ve progesteron seviyeleri hamilelik sırasında on kat artar ancak doğumdan sonra hızla düşer. Doğumdan üç gün sonra bu hormonların seviyeleri hamilelik öncesi seviyelerine geri döner.

Bu kimyasal değişikliklere ek olarak, bebek sahibi olmakla ilgili sosyal ve psikolojik değişiklikler doğum sonrası depresyon riskinizi artırır. Bu değişikliklere fiziksel değişiklikler, uyku eksikliği, ebeveynlik endişeleri veya ilişkilerinizdeki değişiklikler örnek olarak verilebilir.

Aşağıdaki belirtilerden herhangi birini yaşadıysanız, lütfen profesyonel destek alın:

• Kendinize veya bebeğinize zarar verme düşünceleri.
• Ölüm veya intihar düşüncelerinin tekrarı.
• Son iki haftadır günün çoğu zamanında depresif ruh hali.
• Aşırı kaygı, suçluluk, umutsuzluk, korku, panik veya değersizlik hissi.
• Düşünme, odaklanma, karar verme veya günlük durumlarla başa çıkma zorluğu.
• Son iki haftadır hemen hemen her gün çoğu etkinlikten zevk alamama veya ilgi kaybı.

Doğum sonrası depresyon bebeğimi etkileyebilir mi?

Evet, bebeğinizi etkileyebilir. Tedavi almak, hem sizin hem de bebeğiniz için önemlidir.

• Bebeğinizle bağ kurmakta zorlanırsınız
• Çocuğunuz davranış veya öğrenme sorunları yaşayabilir.
• Çocuğunuzun doktoru ile randevuları kaçırabilirsiniz.
• Çocuğunuz beslenme ve uyuma sorunları yaşayabilir.
• Çocuğunuzun obezite veya gelişimsel bozukluk riski artabilir.
• Çocuğunuzun bakımını ihmal edebilir veya hastalandığında bunu fark etmeyebilirsiniz.
• Bebeğiniz sosyal becerileri gelişmemiş olabilir.

Doğum sonrası depresyon nasıl tedavi edilir?

Doğum sonrası depresyon, belirtilerinizin türüne ve şiddetine bağlı olarak farklı şekillerde tedavi edilir. Tedavi seçenekleri arasında anksiyete giderici veya antidepresan ilaçlar, psikoterapi (konuşma terapisi veya bilişsel davranışçı terapi) ve destek grubu katılımı bulunur.

Doğum sonrası depresyonla başa çıkmanın yolları nelerdir?

Bunalmış hissetmek normaldir. Ebeveynlik iniş çıkışlarla doludur ve bebek sahibi olmak kolay değildir. Depresyonunuz varsa, yalnız acı çekmek zorunda değilsiniz.

İşte doğum sonrası depresyonla başa çıkmanıza yardımcı olacak bazı şeyler:

• Bir terapist, arkadaş, aile üyesi veya sizi dinleyecek ve size yardımcı olacak biriyle konuşun.
• Yeni ebeveynler için bir destek grubuna katılın.
• Sağlıklı beslenmeye çalışın ve egzersiz için zaman bulun.
• Kendiniz için dinlenmeye öncelik verin.
• Arkadaşlarınızla dışarı çıkın veya onlarla telefonda konuşun.
• Okuma veya diğer hobiler gibi keyif aldığınız şeyleri yapmaya zaman ayırın.
• Ev işlerinde veya alışverişte yardım alın.

Doğum sonrası depresyon önlenebilir mi?

Doğum sonrası depresyon tamamen önlenemez. Durumun uyarı işaretlerini ve riskinizi artıran faktörleri bilmek yardımcı olur. İşte doğum sonrası depresyonu önlemeye yardımcı olabilecek bazı ipuçları:

• Kendiniz ve bebeğiniz için beklentilerinizde gerçekçi olun.
• İlk eve gittiğinizde ziyaretçileri sınırlayın.
• Yardım isteyin — başkalarına nasıl yardımcı olabileceklerini söyleyin.
• Bebeğiniz uyuduğunda uyuyun veya dinlenin.
• Egzersiz yapın — bir yürüyüş yapın ve bir mola için evden çıkın.
• Aileniz ve arkadaşlarınızla iletişimde kalın — kendinizi izole etmeyin.
• Partnerinizle ilişkinizi geliştirin — birbirinize zaman ayırın.
• Bazı iyi günler ve bazı kötü günler bekleyin.

Doğum sonrası depresyonla ilgili belirtiler için ne zaman profesyonel yardım almalıyım?

• Belirtiler iki haftadan uzun sürüyorsa.
• Normal işlev göremiyor veya günlük durumlarla başa çıkamıyorsanız.
• Kendinize veya bebeğinize zarar verme düşünceleriniz varsa.
• Günün çoğunda aşırı endişeli, korkmuş ve panik hissediyorsanız.

Doğum sonrası kaygım mı var yoksa doğum sonrası depresyon mu?

Doğum sonrası kaygı ve doğum sonrası depresyon bazı belirtileri paylaşır, ancak farklı durumlardır. Aşırı endişelenmek, sebepsiz yere panik hissetmek ve mantıksız korkular veya takıntılar yaşamak, doğum sonrası kaygının belirtileridir.

Babalar doğum sonrası depresyon geçirebilir mi?

Evet, her iki partner de doğum sonrası depresyon belirtileri yaşayabilir. Bebeğinizi eve getirdikten sonra depresyon veya kaygı belirtileri yaşıyorsanız, siz ve partnerinizin yardım alması önemlidir. Çocuğun doğumundan sonraki ilk yılda partnerlerin %4’ünün depresyon yaşadığı tahmin edilmektedir.

Doğum sonrası disfori nedir?

Doğum sonrası disfori, bebek hüznü için başka bir isimdir. Doğumdan sonraki ilk hafta içinde başlar ve birkaç gün içinde tıbbi tedavi olmadan geçer.

Doğum sonrası depresyonu olan birine nasıl yardımcı olabilirim?

• Depresyon ve kaygı belirtilerini bilin ve arkadaşınızı veya partnerinizi tıbbi yardım almaya teşvik edin.
• İyi bir dinleyici olun. Onlara dinlemek ve yardımcı olmak için orada olduğunuzu bildirin.
• Günlük işlerde, temizlik ve alışveriş gibi işlerde onlara yardımcı olmayı teklif edin.
• Bebeği uyurken veya dinlenirken izlemeyi teklif edin.
• Bir terapistten veya başka bir ruh sağlığı uzmanından yardım almalarına teşvik edin. Bir randevu ayarlamayı veya destek olarak onlarla gitmeyi teklif edin.

*Doğum sonrası depresyon, sizi kötü bir ebeveyn veya kötü bir insan yapmaz. Buna neden olan biyolojik, fiziksel ve kimyasal faktörler kontrolünüz dışındadır.

*Profesyonel yardım ile hemen hemen herkes belirtilerini aşabilir.

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Yule Psikoloji

Cleveland clinic

Kaynaklar

• ACOG. Postpartum depression (https://www.acog.org/womens-health/faqs/postpartum-depression). Accessed 4/13/2022.
• American Academy of Family Physicians. Postpartum Depression (PPD) (https://familydoctor.org/condition/postpartum-depression/). Accessed 4/13/2022.
• American Psychiatric Association. What is Postpartum Depression? (https://www.psychiatry.org/patients-families/postpartum-depression/what-is-postpartum-depression) Accessed 4/13/2022.
• American Psychological Association. What is Postpartum Depression and Anxiety? (https://www.apa.org/pi/women/resources/reports/postpartum-depression) Accessed 4/13/2022.
• Centers for Disease Control. Depression During and After Pregnancy (https://www.cdc.gov/reproductivehealth/features/maternal-depression/index.html). Accessed 4/13/2022.
• Complojer M, Schweigkofler H, Schwitzer J, Scherer A, Schwitzer GO, Schiefenhövel W. Die Bedingungsvariablen der postpartalen Dysphorie [The preconditions of postpartum dysphoria (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19272290/)]. Neuropsychiatr. 2009;23(1):35-41. German. PMID: 19272290. Accessed 4/13/2022.
• March of Dimes Foundation. Postpartum depression (https://www.marchofdimes.org/pregnancy/postpartum-depression.aspx). Accessed 4/13/2022.
• National Institute of Mental Health. Perinatal depression. (https://www.nimh.nih.gov/health/publications/perinatal-depression) Accessed 4/13/2022.
• Office on Women’s Health. Postpartum depression (https://www.womenshealth.gov/mental-health/mental-health-conditions/postpartum-depression). Accessed 4/13/2022.
• U.S. Preventative Services Tash Force. Recommendation: Perinatal Depression Prevention Interventions (https://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/recommendation/perinatal-depression-preventive-interventions#fullrecommendationstart). Accessed 4/13/2022.

Devamı

Esaret Fobisi

Esaret fobisi, kişinin özgürlüğünün kısıtlanacağı veya kontrol altına alınacağı korkusudur. Bu fobi, genellikle bireyin bağımsızlığına ve kişisel alanına çok değer vermesinden kaynaklanır. Esaret fobisi olan kişiler, kendilerini kısıtlanmış, hapsedilmiş veya bir şekilde kontrol altında hissedecekleri durumlardan kaçınma eğilimindedirler.

Esaret Fobisi Nedenleri

Esaret fobisinde birçok faktör rol oynayabilir:

1. Geçmiş Travmalar: Geçmişte yaşanan kısıtlanma, kontrol altına alınma veya özgürlüğün kaybedilmesi ile ilgili travmatik deneyimler, esaret fobisinin gelişmesine neden olabilir.
2. Kontrol İhtiyacı: Aşırı derecede kontrol ihtiyacı olan kişiler, kontrolü kaybetme korkusu yaşayabilirler. Bu da esaret fobisine yol açabilir.
3. Kültürel ve Sosyal Faktörler: Bireyin yetiştiği kültür ve sosyal çevre, özgürlüğe verilen değer ve bağımsızlık duygusunu etkileyebilir. Bağımsızlığın çok değer gördüğü toplumlarda esaret fobisi daha yaygın olabilir.
4. Kişilik Özellikleri: Bağımsızlığa ve kişisel alanına çok önem veren kişilerde esaret fobisi daha sık görülür. Bu kişiler genellikle özgürlüklerine müdahale edilmesinden kaçınırlar.

Belirtileri

Esaret fobisi olan kişilerde şu belirtiler gözlemlenebilir:

• Kapalı veya dar alanlarda kalmaktan kaçınma
• Otorite figürleriyle karşı karşıya gelmekten kaçınma
• Kendini sıkışmış veya hapsedilmiş hissetme durumunda aşırı anksiyete veya panik atak yaşama
• Bağımsızlıklarını ve kişisel alanlarını koruma konusunda aşırı titiz olma
• İkili ilişkilerde veya iş hayatında aşırı kontrol ihtiyacı hissetme

Tedavi

Esaret fobisi tedavisinde çeşitli yöntemler kullanılabilir:

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Bu terapi yöntemi, kişilerin korkularıyla yüzleşmelerine ve bu korkuların irrasyonel düşüncelerini değiştirmelerine yardımcı olur.
2. Maruz Bırakma Terapisi: Kişi, korktuğu durumlarla kontrollü bir şekilde yüzleştirilir ve bu durumlara alışması sağlanır.
3. Rahatlama Teknikleri: Meditasyon, derin nefes alma ve yoga gibi rahatlama teknikleri, anksiyete düzeylerini azaltmaya yardımcı olur.
4. EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Bu terapi yöntemi, travmatik anıları yeniden işlemeye ve duyarsızlaştırmaya yardımcı olarak korku ve anksiyete düzeylerini azaltır.

Esaret fobisi, bireyin günlük yaşamını ciddi şekilde etkileyebilecek bir durumdur. Ancak, uygun terapi ve tedavi yöntemleri ile bu fobi ile başa çıkmak mümkündür.

DSM-5

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) esaret fobisini doğrudan ele almaz. Ancak, DSM-5’te bu tür korkular ve fobiler, daha geniş anksiyete bozuklukları kategorisi altında sınıflandırılabilir. Özellikle, esaret fobisi, belirli fobiler kategorisi içine girer. Belirli fobiler, DSM-5’te şu şekilde tanımlanır:

Belirli Fobiler (Specific Phobias)

Belirli fobiler, belirli bir nesne veya duruma karşı duyulan aşırı ve irrasyonel korkuyu içerir. Bu korku, kişinin günlük yaşamını olumsuz etkiler ve kişinin bu nesne veya durumdan kaçınmasına neden olur. DSM-5’te belirli fobiler şu kriterlere dayanarak teşhis edilir:

1. Belirgin ve Sürekli Korku: Belirli bir nesne veya durum karşısında belirgin ve sürekli bir korku yaşanır. Bu nesne veya durum, hemen hemen her zaman anında korku tepkisine neden olur.
2. Korkunun Orantısız Olması: Korku, gerçek tehlike veya tehdit düzeyi ile orantısızdır.
3. Kaçınma Davranışı: Kişi, korkulan nesne veya durumdan kaçınır ya da büyük bir sıkıntı ve endişe ile bu duruma katlanır.
4. Süre: Korku ve kaçınma davranışları genellikle 6 aydan uzun sürer.
5. Günlük İşlevleri Etkilemesi: Bu korku ve kaçınma davranışları, kişinin sosyal, mesleki veya diğer önemli işlev alanlarında belirgin bir sıkıntıya veya bozulmaya neden olur.

Esaret Fobisi ve DSM-5

Esaret fobisi, belirli bir nesne veya duruma yönelik belirli bir fobi olarak değerlendirilirse, yukarıdaki kriterlere uyar. Ancak, DSM-5’te “esaret fobisi” terimi spesifik olarak yer almaz. Bunun yerine, “kapalı alan korkusu” (claustrophobia) gibi daha genel bir fobi kategorisi altında incelenebilir. Esaret fobisi, özgürlüğün kısıtlanacağı veya kontrol altına alınacağı durumlara yönelik bir korku olarak değerlendirildiğinde, bu tür spesifik fobiler kapsamında ele alınabilir.

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Yule Psikoloji

Kaynaklar

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.

Antony, M. M., & Swinson, R. P. (2008). The Shyness and Social Anxiety Workbook: Proven Techniques for Overcoming Your Fears. New Harbinger Publications.

Marks, I. M. (1987). Fears, Phobias, and Rituals: Panic, Anxiety, and Their Disorders. Oxford University Press.

Hofmann, S. G., & Smits, J. A. J. (2008). Cognitive-Behavioral Therapy for Adult Anxiety Disorders: A Meta-Analysis of Randomized Placebo-Controlled Trials. Journal of Clinical Psychiatry, 69(4), 621-632.

Devamı

Üst Düzey Savunma Mekanizmaları

Üst düzey savunma mekanizmaları, daha olgun ve adaptif yollarla içsel çatışmaları yöneterek bireyin gerçeklikle sağlıklı bir şekilde başa çıkmasını sağlar. Bu mekanizmalar, bireyin çevresiyle uyumlu ilişkiler kurmasına ve duygusal dengelerini korumasına yardımcı olur. Bu yazıda, üst düzey savunma mekanizmalarını ele alacağız ve bunların tanımlarını, nedenlerini, örneklerini ve ilgili araştırmaları inceleyeceğiz.

Bastırma (Repression)

Acı verici veya kabul edilemez düşünce ve duyguları bilinçdışına itme sürecidir. Bu mekanizmanın nedenleri arasında içsel çatışmalar ve duygusal acıdan kaçma ihtiyacı bulunmaktadır. Örneğin, çocuklukta yaşanan bir travmayı hatırlayamamak, bastırmanın bir sonucudur. Freud, bastırmanın nevrozların temelinde yattığını belirtmiştir (Freud, 1915).

Gerileme (Regression)

Stres altında daha erken gelişimsel evrelere geri dönme eğilimidir. Aşırı stres ve güvensizlik, bu mekanizmanın nedenleri arasındadır. Örneğin, erişkin bir bireyin zor bir durum karşısında çocuk gibi davranması, gerileme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, stresli dönemlerde geçici olarak ortaya çıkabilir (Freud, 1905).

Yalıtma (Isolation)

Duygusal olarak yüklü bir durumu, bu durumun duygusal içeriğinden soyutlayarak ele almaktır. Travmatik olayların duygusal etkisinden kaçma ihtiyacı, yalıtmanın nedenleri arasında yer alır. Bir trafik kazasının detaylarını duygusuz bir şekilde anlatmak, yalıtma mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, obsesif-kompulsif bozuklukta sık görülür (Freud, 1926).

Düşünselleştirme (Intellectualization)

Duygusal olarak yüklü bir durumu soyut düşünce süreçleriyle ele alma sürecidir. Duygusal acıdan kaçma ve kontrol ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Sevdiği birini kaybettiğinde, duygularını bastırarak ölüm hakkında entelektüel bir tartışmaya girmek, düşünselleştirme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, obsesif-kompulsif bozukluk ve anksiyete bozukluklarında görülür (Vaillant, 1992).

Akılcılaştırma (Rationalization)

Kabul edilemez düşünce veya davranışları mantıklı ve kabul edilebilir nedenlerle açıklama sürecidir. İçsel çatışmalar ve suçluluk duygusundan kaçma ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenleri arasındadır. Kopya çekerken yakalanan bir öğrencinin, sınavın haksız olduğunu söylemesi, akılcılaştırma mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, sıklıkla suçluluk ve utanç duygularıyla başa çıkmada kullanılır (Vaillant, 1992).

Ahlâksallaştırma (Moralization)

Kendi kabul edilemez davranışlarını veya başkalarının davranışlarını ahlaki gerekçelerle haklı çıkarma sürecidir. İçsel çatışma ve suçluluk duygusundan kaçma ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Şiddetli bir cezayı, adaletin sağlanması gerektiği için savunmak, ahlâksallaştırma mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, özellikle katı ahlaki ve dini inançlara sahip bireylerde görülür (Vaillant, 1992).

Bölmeleme (Compartmentalization)

Çelişkili düşünce ve duyguları birbirinden ayrı tutarak ele alma sürecidir. İçsel çatışmalardan kaçma ve zihinsel dengeyi koruma ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. İşte acımasız bir yönetici, evde şefkatli bir ebeveyn olmak, bölmeleme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, stresli durumlarla başa çıkmada etkili olabilir ancak uzun vadede içsel tutarsızlıklara yol açabilir (Shapiro, 1965).

Yapıp-Bozma (Undoing)

Kabul edilemez bir düşünce veya davranışı iptal etmeye çalışarak telafi etme sürecidir. Suçluluk ve pişmanlık duygularını hafifletme ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenleri arasındadır. Sevdiği birine karşı kaba davrandıktan sonra ona pahalı hediyeler almak, yapıp-bozma mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, obsesif-kompulsif bozuklukta yaygındır (Freud, 1926).

Kendine-Karşı-Döndürme (Turning Against the Self)

Kişinin kabul edilemez duygularını veya öfkesini kendi üzerine yönlendirmesi sürecidir. Dışa vurulamayan öfke ve suçluluk duyguları, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Başkalarına karşı hissettiği öfkeyi kendini cezalandırarak gösteren bir birey, kendine-karşı-döndürme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, depresyon ve düşük benlik saygısıyla ilişkilidir (Freud, 1917).

Yer-Değiştirme (Displacement)

Kişinin kabul edilemez duygularını veya dürtülerini daha güvenli bir hedefe yönlendirmesi sürecidir. Güçsüzlük ve korku, bu mekanizmanın nedenleri arasındadır. Patronuna kızgınlık duyan bir kişinin bu öfkesini ailesine yansıtması, yer-değiştirme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, anksiyete bozukluklarında sık görülür (Freud, 1895).

Karşıt-Tepki Oluşturma (Reaction Formation)

Kişinin kabul edilemez düşünce ve duygularının tam zıddı şekilde davranmasıdır. İçsel çatışmalar ve kabul edilemez dürtüler, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Eşcinsel eğilimleri olan bir kişinin aşırı homofobik davranması, karşıt-tepki oluşturma mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, yoğun suçluluk ve utanç duygularıyla ilişkilidir (Freud, 1926).

Tersine-Çevirme (Reversal)

Kişinin kabul edilemez dürtülerini veya duygularını, zıt bir davranış veya tutum sergileyerek ifade etmesidir. İçsel çatışma ve duygusal acıdan kaçma ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Bir kişiye karşı duyulan yoğun nefretin aşırı sevgi gösterileriyle örtbas edilmesi, tersine-çevirme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, savunma olarak özellikle borderline kişilik bozukluğunda görülür (Kernberg, 1967).

Özdeşim (Identification)

Kişinin başkalarının özelliklerini, davranışlarını veya tutumlarını benimsemesidir. Aidiyet hissi ve güvensizlik, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Sevilen bir idolün giyim tarzını ve davranışlarını kopyalamak, özdeşim mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, özellikle ergenlik döneminde kimlik oluşumunda önemli bir rol oynar (Erikson, 1968).

Eyleme-Koyma (Acting Out)

İçsel çatışmaları veya duyguları düşünmeden eyleme dökmektir. İçsel gerginlik ve duygusal ifade ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Kızgınlık veya hayal kırıklığı hissettiğinde kavga etmek veya maddi zarar vermek, eyleme-koyma mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, dürtü kontrol bozuklukları ve sınır kişilik bozukluğunda yaygındır (Kernberg, 1975).

Cinselleştirme (Sexualization)

Duygusal veya stresli durumları cinsel terimlerle ifade etme veya bu durumlara cinsel anlam yüklemedir. İçsel çatışmalar ve duygusal acıdan kaçma ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Yoğun stres altındayken aşırı cinsel davranışlar sergilemek, cinselleştirme mekanizmasının bir örneğidir. Bu mekanizma, travma sonrası stres bozukluğu ve cinsel taciz mağdurlarında görülebilir (Freud, 1905).

Yüceltme (Sublimation)

Kabul edilemez dürtüleri veya duyguları sosyal olarak kabul edilebilir faaliyetlere yönlendirmedir. İçsel çatışmalar ve dürtüleri kontrol etme ihtiyacı, bu mekanizmanın nedenlerindendir. Agresif dürtüleri spor veya sanat yoluyla ifade etmek, yüceltme mekanizmasının bir örneğidir. Freud, yüceltmeyi olgun bir savunma mekanizması olarak tanımlamış ve sağlıklı kişilik gelişiminde önemli olduğunu belirtmiştir (Freud, 1914).

Devamı

İlkel Savunma Mekanizmaları

İlkel savunma mekanizmaları, kişiliğin gelişiminin erken aşamalarında ortaya çıkan ve genellikle bilinçdışı düzeyde işleyen, bireyin anksiyete veya stresle başa çıkmasına yardımcı olan otomatik tepkilerdir. Bu mekanizmalar, genellikle çocukluk döneminde gelişir ve bireyin duygusal ve zihinsel sağlığını korumak amacıyla işlev görürler. Ancak, aşırı ve sürekli kullanıldıklarında bireyin uyum yeteneğini olumsuz etkileyebilirler.

İlkel Savunma Mekanizmaları Nelerdir

İlkel Geri-Çekilme

İlkel geri-çekilme, kişinin gerçeklikten ve duygusal durumdan kaçmak için içsel bir dünya yaratmasıdır. Bu savunma mekanizması genellikle çocukluk döneminde başlar ve ağır stres altında olan yetişkinlerde görülür.

*Bu mekanizma, çocuklukta ciddi ihmal ve istismar yaşamış bireylerde sık görülür (Herman, 1992).

Nedenleri

• Yoğun Travma: Çocukluk döneminde yaşanan ağır travmalar, bireyin stresli durumlardan zihinsel olarak geri çekilmesine neden olur.
• Duygusal İhmal: Duygusal ihtiyaçlarının karşılanmadığı bir ortamda büyüyen kişiler, kendilerini duygusal olarak geri çekerek korurlar.
• Kronik Stres: Sürekli stres altında olan kişiler, bu stresi yönetemeyerek ilkel geri-çekilme davranışı gösterirler.

Örnekler

• Çocuk, aile içi şiddet gördüğünde kendini zihinsel olarak o ortamdan uzaklaştırır ve hayal dünyasına kaçar.
• Yoğun stres altında olan bir birey, bilinçli olarak farkında olmadan çevresindeki olaylara duyarsız hale gelir ve içe kapanır.
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olan bir kişi, travmayı hatırlatan durumlarla karşılaştığında zihinsel olarak geri çekilir ve duygusal olarak donuk hale gelir.

İnkar (Denial)

İnkar, bireyin gerçeklikte var olan bir durumu, düşünceyi veya duyguyu kabul etmeyerek kendini koruma çabasıdır. Bu savunma mekanizması, kişinin kendisini tehdit eden veya rahatsız eden gerçeklerden kaçınmasını sağlar. İnkar, kişinin stres veya anksiyete ile başa çıkmasına yardımcı olabilir, ancak sürekli kullanıldığında gerçekliği sağlıklı bir şekilde değerlendirme yetisini olumsuz etkiler.

*İnkar, akut stres tepkisi olarak travmatik olaylar sonrası sık görülür (Freud, 1924).

Nedenleri

• Aşırı Stres ve Anksiyete: Kişi, karşı karşıya kaldığı durumun getirdiği yoğun stres veya anksiyete ile baş edemediğinde, bu durumu yok sayarak kendini rahatlatmaya çalışır.
• Travmatik Deneyimler: Geçmişte yaşanan ağır travmalar, kişinin benzer durumlarla başa çıkarken inkar mekanizmasını kullanmasına neden olur.
• Kabul Edilemez Gerçekler: Bireyin kabul etmekte zorlandığı gerçekler veya olaylar karşısında inkar etme eğilimi artar.

Örnekler

• Bir kişinin ciddi bir hastalığı olduğunu öğrenmesine rağmen, bu durumu kabul etmeyip tedaviye başlamayı reddetmesi.
• Bir ebeveynin, çocuğunun bağımlılık sorunları olduğunu reddetmesi ve bu durumu görmezden gelmesi.
• Bir çalışanın, iş yerinde sürekli olarak yaşadığı mobbing davranışlarını yok sayması ve bu durumu kabullenmemesi.

Tümgüçlü Kontrol (Omnipotent Control)

Tümgüçlü kontrol, bireyin kendisini ya da çevresindeki olayları tamamen kontrol edebileceği inancına dayanan bir savunma mekanizmasıdır. Bu mekanizma, bireyin kendi güçsüzlük ve yetersizlik duygularıyla başa çıkmasına yardımcı olur. Kişi, olaylar üzerindeki kontrolünü abartarak stresli durumları daha katlanılabilir hale getirmeye çalışır.

*Bu savunma mekanizması, narsistik kişilik bozukluğunda yaygındır (Kernberg, 1975).

Nedenleri

• Güvensizlik Duyguları: Birey, kendini güvensiz hissettiğinde ve kontrolü elinde bulundurma ihtiyacı duyduğunda bu mekanizmayı kullanır.
• Travmatik Deneyimler: Kontrol kaybı hissi yaratan travmatik olaylar, bireyin her şeyi kontrol edebileceği inancını geliştirmesine neden olur.
• Düşük Benlik Saygısı: Kendi değeri ve yetenekleri hakkında düşük algıya sahip bireyler, kontrol duygusunu artırarak bu hislerini dengelemeye çalışır.

Örnekler

• Bir lider, her detay üzerinde tam kontrol sağlamak ve tüm kararları kendisi vermek ister.
• Bir ebeveyn, çocuğunun hayatındaki her ayrıntıyı kontrol etmeye çalışır ve bu şekilde kendini güvende hisseder.
• Bir çalışan, iş yerinde her projeyi kendi kontrolü altında tutarak hata yapmaktan kaçınmaya çalışır.

İlkel İdealizasyon ve Değersizleştirme

İlkel idealizasyon, bir kişinin başka bir kişiyi aşırı derecede yüceltmesi ve kusursuz olarak görmesidir. Bu mekanizma genellikle narsistik kişilik bozukluğu ve borderline kişilik bozukluğu gibi durumlarda görülür. İlkel idealizasyonun tersi olan değersizleştirme ise, aynı kişinin bir süre sonra o kişiyi tamamen değersiz ve kötü olarak görmesidir. Bu mekanizmalar, kişinin içsel karmaşalarını ve belirsizliklerini yönetmesine yardımcı olur.

*Bu savunma mekanizmalarının dinamikleri üzerine yapılan araştırmalar, özellikle kişilik bozuklukları bağlamında bu davranışların sıkça ortaya çıktığını göstermektedir (Kernberg, 1975; Kohut, 1977).

Örnekler

• Bir birey, yeni bir ilişkiye başladığında partnerini mükemmel olarak görüp tüm eksikliklerini göz ardı eder. Ancak, ilişki ilerledikçe ve ilk hayal kırıklıkları yaşandıkça, aynı partneri tamamen değersiz ve kötü olarak görmeye başlar.
• Bir çalışan, yeni bir iş yerinde patronunu olağanüstü yetenekli ve adil olarak değerlendirir. Fakat, küçük bir eleştiri aldığında patronunu tamamen yetersiz ve zalim olarak görmeye başlar.

Yansıtma (Projection)

Yansıtma, kişinin kendi kabul edilemez düşünce ve duygularını başka bir kişiye atfetmesidir. Bu mekanizma, kişinin içsel çatışmalarından kaçınmasına ve kendini savunmasına yardımcı olur.

*Yansıtmanın psikolojik savunma mekanizmaları arasında yaygın olarak kullanıldığı ve özellikle paranoid kişilik bozukluğunda sıkça görüldüğü belirtilmektedir (Freud, 1894; Vaillant, 1992).

Örnekler

• Bir kişi, kendi saldırgan duygularını kabul edemez ve başkalarının ona karşı düşmanca davrandığını iddia eder.
• Bir öğrenci, kendi tembelliğini kabul edemez ve öğretmenini adaletsiz ve baskıcı olarak suçlar.

İçe Atma (Introjection)

İçe atma, kişinin dış dünyadaki nesneleri ve onların özelliklerini kendi benliğine dahil etmesidir. Bu mekanizma, kişinin güvensizlik ve yetersizlik duygularını yönetmesine yardımcı olur.

*İçe atmanın özellikle çocukluk döneminde önemli bir rol oynadığı ve bireyin kimlik gelişimine katkıda bulunduğu belirtilmektedir (Klein, 1946; Bowlby, 1988).

Örnekler

• Bir çocuk, ebeveynlerinin beklentilerini ve değerlerini içselleştirir ve bu değerler doğrultusunda hareket eder.
• Bir yetişkin, hayran olduğu bir liderin düşünce ve davranış tarzını benimser.

Yansıtmalı Özdeşim (Projective Identification)

Yansıtmalı özdeşim, kişinin kendi kabul edilemez duygularını başkasına yansıtıp, bu duyguları diğer kişinin hissetmesine neden olmasıdır. Bu mekanizma, kişinin kendi duygusal deneyimlerini başkası üzerinde yaşamasına olanak tanır.

*Yansıtmalı özdeşim, özellikle psikanalitik terapi süreçlerinde sıkça incelenen bir mekanizmadır ve terapi ilişkisindeki dinamiklerin anlaşılmasına katkıda bulunur (Ogden, 1979; Kernberg, 1984).

Örnekler

• Bir birey, kendi öfkesini başkasına yansıtarak, o kişiyi öfkeli hale getirir ve sonra onun öfkeli davranışlarını kontrol etmeye çalışır.
• Bir terapist, hastasının kendi yetersizlik duygularını kendisine yansıttığını fark eder ve bu duygularla başa çıkmak için hastaya yardımcı olur.

Ego Bölünmesi (Ego Splitting)

Ego bölünmesi, kişinin kendi benliğini iyi ve kötü olarak ikiye ayırmasıdır. Bu mekanizma, genellikle yoğun stres ve travma durumlarında ortaya çıkar ve kişinin içsel çatışmaları yönetmesine yardımcı olur.

*Ego bölünmesi, özellikle borderline kişilik bozukluğunda yaygın olarak görülmektedir ve bu kişilerin kendilik algısındaki dengesizlikleri açıklamaktadır (Kernberg, 1975).

Örnekler

• Bir birey, iş yerinde çok başarılı bir çalışan olarak kendini görürken, kişisel yaşamında tamamen başarısız ve yetersiz hisseder.
• Bir çocuk, ebeveynini bir yandan sevgi dolu ve koruyucu olarak görürken, diğer yandan cezalandırıcı ve zalim olarak algılar.

Dissosiyasyon

Dissosiyasyon, kişinin kendisi ve çevresi arasındaki bağlantıyı kaybetmesi durumudur. Bu mekanizma, genellikle travmatik deneyimlere karşı bir savunma olarak ortaya çıkar ve kişinin acı verici anılarından veya duygularından kopmasına yardımcı olur.

*Dissosiyasyon, travmatik deneyimlerin bir sonucu olarak sıkça gözlemlenir ve özellikle TSSB ve dissosiyatif kimlik bozukluğu gibi durumlarla ilişkilidir (van der Kolk, 1987; Putnam, 1997).

Örnekler

• Bir kişi, ciddi bir trafik kazası sırasında olanları hatırlamaz ve kendini olaydan tamamen kopmuş hisseder.
• Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) yaşayan bir birey, savaş sırasında yaşadığı olayları hatırladığında kendini olaylardan kopmuş ve gerçekdışı hisseder.

Sonuç olarak, ilkel savunma mekanizmaları, bireyin psikolojik dengesini korumak amacıyla geliştirdiği ve çoğu zaman bilinçdışı düzeyde işleyen otomatik tepkilerdir. Bu mekanizmalar, bireyin çocukluk dönemindeki travmalar ve duygusal zorluklar karşısında geliştirdiği savunma stratejileridir. Ancak, bu mekanizmaların aşırı ve sürekli kullanımı, bireyin gerçeklikle sağlıklı bir şekilde başa çıkma yeteneğini olumsuz etkiler. Bu nedenle, terapötik müdahaleler, bireylerin bu mekanizmaları fark etmelerine ve daha sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmelerine yardımcı olur. Modern psikoterapi yaklaşımları, bu savunma mekanizmalarının kökenlerini anlamayı ve bireyin duygusal iyilik halini artırmak için gerekli değişiklikleri yapmayı amaçlar.

İlkel Savunma Mekanizmaları

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar 

Yule Psikoloji

Kaynaklar

• Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.
• Freud, S. (1894). The neuro-psychoses of defence. In J. Strachey (Ed. & Trans.), The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 3, pp. 41-61). Hogarth Press.
• Kernberg, O. F. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. Jason Aronson.
• Kernberg, O. F. (1984). Severe personality disorders: Psychotherapeutic strategies. Yale University Press.
• Klein, M. (1946). Notes on some schizoid mechanisms. International Journal of Psychoanalysis, 27, 99-110.
• Kohut, H. (1977). The restoration of the self. International Universities Press.
• Ogden, T. H. (1979). On projective identification. International Journal of Psycho-Analysis, 60, 357-373.
• Putnam, F. W. (1997). Dissociation in children and adolescents: A developmental perspective. Guilford Press.
• Vaillant, G. E. (1992). Ego mechanisms of defense: A guide for clinicians and researchers. American Psychiatric Press.
• van der Kolk, B. A. (1987). Psychological trauma. American Psychiatric Press.

Devamı

Şema Terapi – Uyumsuz Şemalar ve Nedenleri

Şema Terapi

Şema terapi, bireylerin çocukluk döneminde geliştirdiği ve yetişkinlik döneminde de devam eden, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen kalıcı düşünce, duygu ve davranış kalıplarını anlamayı ve değiştirmeyi amaçlayan bir terapi yaklaşımıdır. Jeffrey Young tarafından geliştirilen bu terapi yöntemi, toplam 18 temel şema üzerine odaklanır. Bu şemalar, kişinin geçmiş deneyimlerinin bir yansıması olarak, genellikle bilinçdışı düzeyde işleyerek, tekrarlayan olumsuz döngüler yaratır. Şema terapisi, bireyin bu kalıpları fark etmesini, kökenlerini anlamasını ve sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirmesini hedefler. Bu yazıda, 18 temel şemanın her birini detaylıca inceleyecek ve bu şemaların bireyin yaşamını nasıl etkilediğini araştıracağız.

Uyumsuz Şemalar

Duygusal Yoksunluk Şeması

Duygusal Yoksunluk şeması, bireylerin ihtiyaç duydukları duygusal desteği, anlayışı ve empatiyi alamadıkları inancını taşımalarına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, başkalarından bekledikleri duygusal ilgiyi, sıcaklığı ve desteği alamayacaklarına inanırlar.

Nedenleri

• Çocukluk döneminde ebeveynlerden yeterli duygusal destek, ilgi ve anlayış görmemek.
• Aile içinde duygusal olarak mesafeli veya soğuk bir ortamda büyümek.
• Ebeveynlerin duygusal olarak erişilemez veya ilgisiz olması.

Araştırmalar

• Young, Klosko ve Weishaar (2003), duygusal yoksunluk şemasının çocukluk dönemindeki ihmal ve duygusal desteğin yetersiz olmasından kaynaklandığını belirtmiştir.
• Schmidt ve ark. (1995) bu şemanın, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklarla ilişkili olduğunu bulmuştur.

Terk Edilme Şeması

Terk Edilme şeması, bireyin önemli kişiler tarafından terk edileceği ve yalnız kalacağı korkusunu taşır. Bu şemaya sahip bireyler, sevdikleri kişilerin onları bırakacağına veya öleceğine inanırlar.

Nedenleri

• Çocukluk döneminde ebeveyn kaybı, boşanma veya sürekli ayrılıklar yaşamak.
• Güvenli bağlanma geliştirememek.
• Sürekli değişen bakım verenler.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003) terk edilme şemasının, çocukluk döneminde yaşanan kayıplar ve ayrılıklarla bağlantılı olduğunu göstermiştir.
• Renner ve Holmes (2005), terk edilme şemasının ilişkisel problemlerle yakından ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Kuşkuculuk Şeması

Kuşkuculuk şeması, bireylerin başkalarının niyetlerine karşı sürekli şüphe duymalarına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, başkalarının kendilerini kandıracağına, zarar vereceğine veya kötü niyetli olduğuna inanırlar.

Nedenleri

• Çocuklukta ihanet veya aldatma deneyimleri.
• Güvensiz aile ortamı.
• Ebeveynlerin manipülatif davranması veya yalan söylemesi.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), kuşkuculuk şemasının çocukluk döneminde yaşanan güvensizlik ve ihanet deneyimlerinden kaynaklandığını belirtmiştir.
• Giesen-Bloo ve ark. (2006), bu şemanın paranoid düşünce ve davranışlarla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Sosyal İzolasyon Şeması

Sosyal İzolasyon şeması, bireyin sosyal çevresinden dışlandığı ve ait olmadığı duygusunu yaşamasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, toplum tarafından kabul edilmediklerine inanırlar.

Nedenleri

• Çocuklukta sosyal dışlanma veya zorbalık deneyimleri.
• Aile tarafından yetersiz sosyal destek.
• Sosyal becerilerin yetersiz gelişimi.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), sosyal izolasyon şemasının sosyal reddedilme ve dışlanma deneyimlerinden kaynaklandığını belirtmiştir.
• Calvete ve ark. (2005), bu şemanın sosyal anksiyete ve depresyonla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Kusurluluk Şeması

Kusurluluk şeması, bireyin kendisini içsel olarak kusurlu, yetersiz ve değersiz hissetmesine neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, başkalarının kendilerini kabul etmeyeceğine inanırlar.

Nedenleri

• Ebeveynler tarafından sürekli eleştirilme.
• Aile içinde sürekli yetersiz ve kusurlu hissettirilme.
• Çocuklukta aşağılanma ve küçük düşürülme deneyimleri.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), kusurluluk şemasının çocukluk döneminde yaşanan eleştiri ve aşağılamalarla ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Pinto-Gouveia ve ark. (2006), bu şemanın düşük benlik saygısı ve depresyonla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Başarısızlık Şeması

Başarısızlık şeması, bireyin kendisini yetersiz, başarısız ve yeteneksiz olarak görmesine neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, hayatta başarılı olamayacaklarına inanırlar.

Nedenleri

• Çocukluk döneminde ebeveynlerden gelen yüksek beklentiler ve baskılar.
• Sürekli başarısızlık ve hayal kırıklığı deneyimleri.
• Ebeveynlerin çocuklarını sürekli başkalarıyla kıyaslaması.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), başarısızlık şemasının çocukluk döneminde yaşanan yüksek beklentiler ve sürekli eleştirilerle ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Riso ve Hudson (2006), bu şemanın düşük benlik saygısı ve performans kaygısıyla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Bağımlılık Şeması

Bağımlılık şeması, bireyin kendi başına karar veremeyeceğine ve işlerini tek başına halledemeyeceğine inanmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, sürekli başkalarının desteğine ihtiyaç duyarlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin aşırı koruyucu ve kontrolcü olması.
• Çocuklukta bağımsızlık ve özerklik geliştirme fırsatlarının engellenmesi.
• Ebeveynlerin çocukları sürekli yönlendirmesi ve bağımsızlıklarını sınırlaması.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), bağımlılık şemasının aşırı koruyucu ebeveynlik ve bağımsızlık fırsatlarının engellenmesiyle ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Renner ve Holmes (2005), bu şemanın bağımsızlık ve özerklikle ilgili problemlerle ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Dayanıksızlık Şeması

Dayanıksızlık şeması, bireyin kendisini fiziksel veya duygusal olarak savunmasız hissetmesine neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, hastalanacakları, zarar görecekleri veya başlarına kötü bir şey geleceği korkusunu taşırlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin aşırı koruyucu ve endişeli olması.
• Çocuklukta travmatik olaylar yaşamak.
• Ebeveynlerin sürekli tehlikelere karşı uyarması ve korkutması.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), dayanıksızlık şemasının aşırı koruyucu ve endişeli ebeveynlik tarzıyla ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Schmidt ve ark. (1995), bu şemanın anksiyete bozukluklarıyla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

İç İçelik/Gelişmemiş Benlik Şeması

İç İçelik/Gelişmemiş Benlik şeması, bireyin kimlik duygusunu geliştirememesi ve diğerleriyle aşırı derecede iç içe geçmiş hissetmesine neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, bağımsız bir kimlik geliştirmekte zorlanırlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin aşırı müdahaleci ve kontrolcü olması.
• Çocuklukta bağımsız kimlik geliştirme fırsatlarının engellenmesi.
• Aile içinde aşırı derecede iç içe geçmiş ilişkiler.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), iç içelik/gelişmemiş benlik şemasının aşırı müdahaleci ve kontrolcü ebeveynlikle ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Calvete ve ark. (2005), bu şemanın kimlik sorunları ve ilişki bağımlılığıyla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Boyun Eğicilik Şeması

Boyun Eğicilik şeması, bireyin kendi ihtiyaçlarını ve duygularını sürekli olarak diğerlerinin ihtiyaçları ve talepleri karşısında ikinci plana atmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, sürekli başkalarının isteklerine boyun eğerler.

Nedenleri

• Ebeveynlerin çocuklarına sürekli boyun eğdirmesi ve kendi isteklerini dayatması.
• Çocuklukta kendi ihtiyaçlarının ve duygularının sürekli göz ardı edilmesi.
• Ebeveynlerin otoriter ve kontrolcü olması.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), boyun eğicilik şemasının otoriter ve kontrolcü ebeveynlik tarzıyla ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Schmidt ve ark. (1995), bu şemanın düşük benlik saygısı ve depresyonla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Kendini Feda Etme Şeması

Kendini Feda Etme şeması, bireyin kendi ihtiyaçlarını göz ardı ederek başkalarının ihtiyaçlarına odaklanmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarının önüne koyarlar.

Nedenleri

• Çocuklukta ebeveynlerin sürekli fedakarlık yapma ve diğerlerinin ihtiyaçlarını karşılama yönünde telkinlerde bulunması.
• Aile içinde kendi ihtiyaçlarının değersiz veya önemsiz hissettirilmesi.
• Kendi duygusal ihtiyaçlarının ihmal edilmesi.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), kendini feda etme şemasının, çocukluk döneminde başkalarının ihtiyaçlarını karşılama yönünde baskı yaşamakla ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Harris ve Curtin (2002), bu şemanın, yetişkinlikte ilişkisel problemler ve tükenmişlik ile ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Duyguları Bastırma Şeması

Duyguları Bastırma şeması, bireyin duygularını ve ihtiyaçlarını ifade etmekten kaçınmasına ve bastırmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, duygusal ifadelerini kontrol ederler ve başkalarına karşı duygusal olarak mesafeli olurlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin duygusal ifadeleri onaylamaması veya cezalandırması.
• Çocuklukta duyguların ifade edilmesinin zayıflık veya sorun olarak görülmesi.
• Aile içinde duygusal ifadelerin sınırlı olması.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), duyguları bastırma şemasının, duygusal ifadelerin onaylanmadığı ve cezalandırıldığı bir aile ortamında geliştiğini belirtmiştir.
• Gross ve John (2003), duyguları bastırmanın, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklarla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Yüksek Standartlar Şeması

Yüksek Standartlar şeması, bireyin kendisi için aşırı yüksek beklentiler belirlemesine ve mükemmeliyetçi olmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, sürekli mükemmel olma çabası içindedirler ve kendi başarılarını yeterli bulmazlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin çocuklarına karşı aşırı yüksek beklentiler içinde olması.
• Sürekli olarak başarılı olma baskısı yaşamak.
• Başarısızlık veya hata yapmanın kabul edilmediği bir aile ortamında büyümek.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), yüksek standartlar şemasının, çocukluk döneminde aşırı yüksek beklentilerle ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Egan, Wade ve Shafran (2011), mükemmeliyetçiliğin, anksiyete ve depresyon ile yakından ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Haklılık Şeması

Haklılık şeması, bireyin kendisini diğerlerinden üstün görmesine ve kurallara uymadan ayrıcalıklı bir şekilde davranma hakkına sahip olduğuna inanmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, başkalarından özel muamele beklerler.

Nedenleri

• Ebeveynlerin çocuğa sürekli olarak üstün ve özel olduğu mesajını vermesi.
• Aile içinde ayrıcalıklı muamele görmek.
• Ebeveynlerin çocuğun sınırlarını ve kuralları göz ardı etmesi.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), haklılık şemasının, çocukluk döneminde ayrıcalıklı muamele görmekle ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Campbell ve ark. (2004), narsisistik eğilimler ve haklılık duygusu arasındaki ilişkiyi araştırmış ve bu şemanın narsisistik kişilik özellikleriyle ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Yetersiz Özdenetim Şeması

Yetersiz Özdenetim şeması, bireyin dürtülerini ve duygusal tepkilerini kontrol etmede zorlanmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, anlık tatmin peşinde koşar ve uzun vadeli hedeflere ulaşmada zorlanırlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin çocuğa sınır koymada yetersiz kalması.
• Disiplin ve özdenetim konularında tutarsızlık.
• Aile içinde kurallara ve sınırlara yeterince önem verilmemesi.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), yetersiz özdenetim şemasının, çocukluk döneminde sınır koymada yetersizlik ve disiplin eksikliği ile ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Tangney, Baumeister ve Boone (2004), düşük özdenetimin, çeşitli davranışsal ve psikolojik sorunlarla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Onay Arama Şeması

Onay Arama şeması, bireyin başkalarının onayını ve beğenisini kazanma ihtiyacı duymasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, kendilik değerini başkalarının onayı üzerinden belirlerler.

Nedenleri

• Ebeveynlerin çocuğu sürekli onaylama ve beğeni üzerinden motive etmesi.
• Aile içinde başarıların ve davranışların sürekli onaylanması.
• Kendi değerini başkalarının onayı üzerinden belirlemeye yönlendirilmek.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), onay arama şemasının, çocukluk döneminde sürekli onaylanma ihtiyacı ile ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Lopez ve ark. (2001), onay arama davranışlarının, düşük benlik saygısı ve sosyal anksiyete ile ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Karamsarlık Şeması

Karamsarlık şeması, bireyin geleceğe dair sürekli olumsuz beklentiler taşımasına ve kötü şeyler olacağına inanmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, sürekli olarak en kötü senaryoları düşünürler.

Nedenleri

• Aile içinde sürekli olarak olumsuz ve karamsar bir bakış açısının olması.
• Çocuklukta sürekli kötü şeylerin olacağına dair uyarılar ve korkutmalar.
• Ebeveynlerin geleceğe dair sürekli olumsuz beklentileri olması.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), karamsarlık şemasının, çocukluk döneminde sürekli olumsuz ve karamsar bir bakış açısı ile ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Alloy ve ark. (1990), depresif eğilimler ve karamsar düşünce kalıpları arasındaki ilişkiyi araştırmış ve bu şemanın depresyonla ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Cezalandırıcılık Şeması

Cezalandırıcılık şeması, bireyin kendisine ve başkalarına karşı sert ve cezalandırıcı olmasına neden olur. Bu şemaya sahip kişiler, hataların affedilmemesi gerektiğine inanırlar.

Nedenleri

• Ebeveynlerin çocuklarına karşı sert ve cezalandırıcı tutum sergilemesi.
• Hata ve başarısızlıkların aile içinde ağır şekilde cezalandırılması.
• Mükemmeliyetçi ve katı bir aile ortamında büyümek.

Araştırmalar

• Young ve ark. (2003), cezalandırıcılık şemasının, çocukluk döneminde sert ve cezalandırıcı ebeveynlik ile ilişkili olduğunu belirtmiştir.
• Brewin, Andrews ve Gotlib (1993), cezalandırıcı düşünce kalıplarının, depresyon ve düşük benlik saygısı ile ilişkili olduğunu bulmuşlardır.

Şema terapi, bireylerin hayatını olumsuz etkileyen köklü düşünce ve davranış kalıplarını anlamada ve değiştirmede güçlü bir araç sunar. Bu yazıda ele aldığımız 18 temel şema, bireyin geçmiş deneyimlerinin ve duygusal yaralarının nasıl şekillendiğini ve bu şemaların yaşam kalitesine nasıl etki ettiğini ortaya koymaktadır. Her bir şema, bireyin özgün hikayesini yansıtır ve kişisel gelişim yolculuğunda önemli ipuçları barındırır. Şema terapisi ile bu derinlemesine anlama süreci, bireylerin daha sağlıklı ve tatmin edici bir yaşam sürmelerine olanak tanır. Bu süreçte, kendinizi ve duygusal ihtiyaçlarınızı daha iyi tanıyarak, sağlıklı başa çıkma stratejileri geliştirebilir ve yaşamınıza olumlu yönde yön verebilirsiniz.

Şema Terapi – Uyumsuz Şemalar ve Nedenleri

Klinik Psikolog Tuğçe Turanlar

Yule Psikoloji

Referanslar

• Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Whitehouse, W. G., Hogan, M. E., Tashman, N. A., Steinberg, D. L., … & Donovan, P. (1990). Depressogenic cognitive styles: Predictive validity, information processing and personality characteristics, and developmental origins. Behavior Research and Therapy, 28(5), 491-505.
• Ar, Y. (2014). Büyüklenmecilik ya da İncinebilirlik: NarsisistikKişilik Örgütlenmesinin Şema Terapi YaklaşımıÇerçevesinde Ele Alınması. Ayna Klinik Psikoloji Dergisi, 1(3), 29-43. https://doi.org/10.31682/ayna.470593
• Brewin, C. R., Andrews, B., & Gotlib, I. H. (1993). Psychopathology and early experience: A reappraisal of retrospective reports. Psychological Bulletin, 113(1), 82-98.
• Calvete, E., Orue, I., & Hankin, B. L. (2005). Early maladaptive schemas and social anxiety in adolescents: The mediating role of anxious automatic thoughts. Journal of Anxiety Disorders, 19(8), 946-964.
• Campbell, W. K., Bonacci, A. M., Shelton, J., Exline, J. J., & Bushman, B. J. (2004). Psychological entitlement: Interpersonal consequences and validation of a self-report measure. Journal of Personality Assessment, 83(1), 29-45.
• Egan, S. J., Wade, T. D., & Shafran, R. (2011). Perfectionism as a transdiagnostic process: A clinical review. Clinical Psychology Review, 31(2), 203-212.
• Giesen-Bloo, J., van Dyck, R., Spinhoven, P., van Tilburg, W., Dirksen, C., van Asselt, T., … & Arntz, A. (2006). Outpatient psychotherapy for borderline personality disorder: Randomized trial of schema-focused therapy vs transference-focused psychotherapy. Archives of General Psychiatry, 63(6), 649-658.
• Gross, J. J., & John, O. P. (2003). Individual differences in two emotion regulation processes: Implications for affect, relationships, and well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 85(2), 348-362.
• Harris, S. R., & Curtin, J. (2002). Parental perceptions, early maladaptive schemas, and anxiety in children: An observational study. Journal of Anxiety Disorders, 16(6), 639-651.
• Lopez, F. G., Mauricio, A. M., Gormley, B., Simko, T., & Berger, E. (2001). Adult attachment orientations and college student distress: The mediating role of dysfunctional cognitions. Journal of Counseling Psychology, 48(4), 484-495.
• Özdemir, B., & Karaaziz, M. (2023). Obsesif kompulsif bozuklukta şema terapi kullanımı üzerine sistematik bir derleme. ISPEC Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 7(4), 981–993.
• Pinto-Gouveia, J., Castilho, P., Galhardo, A., & Cunha, M. (2006). Early maladaptive schemas and social anxiety in adolescents: The mediating role of anxious automatic thoughts. Journal of Anxiety Disorders, 20(8), 946-964.
• Renner, F., & Holmes, E. A. (2005). Early maladaptive schemas and implicit self-esteem. Cognitive Therapy and Research, 29(6), 621-633.
• Riso, L. P., & Hudson, J. I. (2006). Cognitive aspects of chronic depression. In A. T. Beck & C. M. Bredemeier (Eds.), Cognitive therapy for challenging problems: What to do when the basics don’t work (pp. 225-242). Guilford Press.
• Schmidt, N. B., Joiner, T. E., Young, J. E., & Telch, M. J. (1995). The Schema Questionnaire: Investigation of psychometric properties and the hierarchical structure of a measure of maladaptive schemas. Cognitive Therapy and Research, 19(3), 295-321.
• Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of Personality, 72(2), 271-324.
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford Press.

Devamı